Μνήμη ονομάζουμε την ικανότητα των ζωντανών οργανισμών να διατηρούν και να χρησιμοποιούν την αποκτηθείσα γνώση.
Η μάθηση, δηλαδή η απόκτηση γνώσης για τον κόσμο, είναι η θεμελιώδης προϋπόθεση για την επιβίωση μας. Μας δίνει την ικανότητα να γνωρίσουμε το περιβάλλον το οποίο γίνεται πλέον ένα φιλικό πλαίσιο οργανωμένων πληροφοριών. Όμως ποιο θα ήταν το όφελος της ικανότητας αυτής, αν το άτομο δεν μπορεί να διατηρήσει τα προϊόντα της μάθησης του; Τι νόημα έχει η μάθηση χωρίς μνήμη;
Η μάθηση και η μνήμη έχουν ιδιαίτερα στενή σχέση: η μνήμη συνεπάγεται πάντα μάθηση και η μάθηση προϋποθέτει πάντα μνήμη. Η μνημονική λειτουργία επιτρέπει σ’ έναν οργανισμό να “συμπυκνώνει” φυσικό χρόνο και να συντηρεί χρόνο. Επίσης -ιδιαίτερα στον άνθρωπο- επιτρέπει τη μεταφορά γνώσης από γενιά σε γενιά, κάτι που παίζει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του είδους.
Η Γλωσσική προέλευση της λέξης Μνήμη
Η λέξη Μνήμη παράγεται από την γόνιμη ρίζα *μα, που περιέχει τις έννοιες του μανθάνω και μαίνομαι, της Μήτιος (της πολύτροπης Νόησης, πρώτης γυναίκας του Διός και μητέρας της Αθηνάς), της μανίας, του μένους και της Μούσας.
Παράγωγα της ίδιας ρίζας είναι επίσης το μέμνημαι, μιμνήσκω (ενθυμίζω), μνημονεύω, μνηστεύω, μνήμων, μνήμα κ.α.
Η ρίζα *μα περιέχει ακόμη τις έννοιες του πόθου για μάθηση (μανθάνω: θέλω να μάθω, φλέγομαι να μάθω), της ταραχής του νου (μαίνομαι, μάντις, μανία, Μούσα) και της σκέψης (μιμνήσκω ως μνήμων).
Η Ψυχιατρική άποψη για την μνήμη
Η μνήμη είναι μια σύνθετη λειτουργία του νου, χάρη στην οποία «οι προσλαμβανόμενες με τη βοήθεια της αντίληψης και της προσοχής πληροφορίες κωδικοποιούνται και εγχαράσσονται, διατηρούνται και παγιώνονται στις αποθήκες του νου, απ’ όπου ανακαλούνται στη συνείδηση (που γνωρίζει), όποτε οι ανάγκες προσαρμογής του ατόμου το απαιτούν» Θέματα Ψυχιατρικής, Στεφανής και συνεργάτες, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις, Αθήνα, 1974, σελ.38.
Επίσης αναφέρερεται(ίδιο βιβλίο σελ.12) ότι «ανάμεσα στην πολύπλοκη και πολυσύνθετη λειτουργία της αντίληψης – που εκτείνεται από την υποδοχή των αισθητηριακών δεδομένων ως την τελική αποτίμηση της σημασίας τους και στη μνήμη υπάρχει άρρηκτη σχέση».
Χωρίς Μήτι(πολύτροπη νόηση), λέξη ομόρριζη της μνήμης, δεν υπάρχει αντίληψη (δηλαδή νόηση, μάθηση), εφόσον μνήμη και Μήτις συμπλέκονται σε ένα λειτουργικό σύνολο που συνιστά τη γνωστική λειτουργία του νου και την αντιληπτική του ικανότητα.
Το γεγονός αυτό της αντίληψης βιώνεται νοητικά και συναισθηματικά από κάθε άτομο, πολλές φορές με μένος και με μανία, έννοιες συγγενικές της μνήμης.
Μνήμη και Μήτις, λοιπόν, μένος και μανία, μήνις, μάντις, μανθάνω, Μούσα, μνήμων κ.ά. παράγονται από την ίδια μητρική ρίζα *μα, που φανερώνει νόηση και έξαψη του νου, περιέργεια και σατανικότητα μαστροπού, άλλη μία έννοια της *μα.
Η Μυθολογική άποψη της λέξης Μνήμη
Η Μνήμη, σύμφωνα με τον Ησίοδο (Θεογονία, μτφ. Π. Λεκατσά, εκδ. Πάπυρος), κατέχει πολύ ψηλή θέση στο Πάνθεον των Ελλήνων, αφού θεοποιείται νωρίς με το όνομα της Μνημοσύνης.
Στα γενεαλογικά δέντρα της Θεογονίας η Μνημοσύνη γεννιέται από τη θεά Γη πολύ πριν από τη γέννηση του Διός, τον οποίο παντρεύεται η Μνήμη αργότερα, γεννώντας απ’ αυτόν το δεσμό τις Μούσες.
Οι Μούσες, οι επινοούσες της *μα, είναι οι θυγατέρες της θεάς Μνήμης-Μνημοσύνης.
Γράφει, λοιπόν, ο Ησίοδος για τη γέννηση της Μνήμης: «Η Γη γέννησε πρώτα πρώτα, ίσο με τον εαυτό της, τον Ουρανό και γέννησε και τα Όρη… Η ίδια και το πέλαγος γέννησε… και τον βαθυστρόβιλο Ωκεανό… και τη Μνημοσύνη και ύστερα απ’ αυτούς γεννήθηκε ο Κρόνος».
Η θεά Μνημοσύνη λατρεύεται σε βωμούς από ιερείς.
Αυτοί οι πρώτοι ιερείς της θεάς Μνήμης-Μνημοσύνης εξελίχθηκαν στους περίφημους μνήμονες, που ήταν μάντεις μαινόμενοι, ένθεοι-ενθουσιαζόμενοι από τη θεά Μνημοσύνη και εμπνεόμενοι από τις θυγατέρες της, τις Μούσες.
Στον μύθο ο μνήμων εμφανίζεται ως υπηρέτης κάποιου ήρωα: Πρέπει να υπενθυμίζει αδιάκοπα στον κύριό του ένα θεϊκό παράγγελμα, που αν αυτός το λησμονήσει, θα πεθάνει (Πλουτάρχου, Αίτια Ελληνικά, 28).
Ο μνήμων μπορεί, μάλιστα, να έχει ένα λειτούργημα τεχνικό (Οδύσσεια, θ’, 163) ή πολιτικοθρησκευτικό (Πλουτάρχου, Αίτια Ελληνικά, 4) ή οργάνωσης του θρησκευτικού ημερολογίου (Αριστοφάνους, Νεφέλες, 615-626).
Αυτήν τη θεά Μνήμη-Μνημοσύνη, την κορυφαία λειτουργία του νου, αρχίζει βαθμιαία να… υποκαθιστά η άψυχη «μνήμη» του υπολογιστή μας.
Μπάμπης Μπουλής
89της
πηγή: Γαιόραμα Ιούλιος – Αύγουστος 2000, Ησίοδος – Θεογονία, Βιολογία Β’ Γενικού Λυκείου